De rol van bilirubine in ons lichaam: van rode bloedcel tot de kleur van urine en ontlasting

Het menselijk lichaam is een complex geheel van processen die elkaar voortdurend in balans houden. Een mooi voorbeeld hiervan is de levenscyclus van rode bloedcellen en de manier waarop het lichaam omgaat met afvalstoffen die hierbij vrijkomen. Een van die afvalproducten is bilirubine, een pigment dat een grote invloed heeft op de kleur van gal, ontlasting en urine.

Wat gebeurt er met rode bloedcellen?

Rode bloedcellen (erytrocyten) vervoeren zuurstof van de longen naar de rest van het lichaam en brengen koolstofdioxide terug naar de longen om uitgeademd te worden. Hun gemiddelde levensduur bedraagt ongeveer 120 dagen.

Wanneer ze ‘op’ zijn, worden ze afgebroken in een proces dat hemolyse heet. Dit vindt voornamelijk plaats in de milt, maar ook in de lever en het beenmerg. Tijdens deze afbraak komt hemoglobine vrij – de rode kleurstof van het bloed – die verder wordt afgebroken tot onder andere bilirubine.

Van hemoglobine naar bilirubine

• Hemoglobine wordt gesplitst in heem en globine.
• Het heem deel wordt omgezet in biliverdine en vervolgens in bilirubine.
• Bilirubine is in eerste instantie ongeconjugeerd en kan niet direct oplossen in water. Het bindt zich aan albumine (een eiwit in het bloed) om naar de lever vervoerd te worden.

De reis van bilirubine naar de lever

Eenmaal aangekomen in de lever ondergaat bilirubine een chemische omzetting: het wordt geconjugeerd met glucuronzuur, waardoor het oplosbaar wordt. Dit maakt het mogelijk voor het lichaam om bilirubine via de gal af te voeren.

De rol van de lever

De lever is niet alleen een ontgiftingsorgaan, maar speelt ook een sleutelrol in de spijsvertering. Geconjugeerd bilirubine wordt samen met galzouten en andere stoffen uitgescheiden in de gal.

Gal: opslag en functie

Gal is een spijsverteringsvloeistof die door de lever wordt geproduceerd en in de galblaas wordt opgeslagen. Het bestaat onder meer uit water, galzouten, cholesterol en bilirubine.

Galblaas en vetvertering

Wanneer je vetrijke voeding eet, krijgt de galblaas een signaal van het hormoon cholecystokinine om samen te trekken. Hierdoor komt gal via de galgang in de twaalfvingerige darm terecht.

Gal helpt vetten af te breken tot kleinere deeltjes, zodat enzymen uit de alvleesklier ze verder kunnen verteren. Tijdens dit proces komt bilirubine ook in de darmen terecht.

Bilirubine en de kleur van ontlasting

Eenmaal in de darmen wordt bilirubine afgebroken door bacteriën. Hierbij ontstaan nieuwe stoffen, waaronder stercobiline, dat ontlasting zijn karakteristieke bruine kleur geeft.

Waarom de kleur kan variëren

• Lichtbruine ontlasting kan wijzen op een dieet met minder vet of minder geconcentreerd gal.
• Groene ontlasting kan ontstaan als gal te snel door de darmen gaat (bijvoorbeeld bij diarree).
• Bleke of grijze ontlasting kan een teken zijn van galwegproblemen of leverziekten.

Urobilinogeen en de kleur van urine

Niet alle afbraakproducten van bilirubine verlaten het lichaam via de ontlasting. Een deel wordt omgezet in urologieogeen, dat deels opnieuw in het bloed wordt opgenomen. De nieren filteren dit urobilinogeen uit het bloed en zetten het om in urobiline, dat urine zijn gele kleur geeft.

De betekenis van urinekleur

• Lichtgeel: meestal normaal en wijst op voldoende hydratatie.
• Donkergeel: kan wijzen op uitdroging.
• Bruine of oranje urine: kan veroorzaakt worden door leverproblemen of bepaalde medicijnen.

Gezondheidssignalen van bilirubine

Een verhoogd of verlaagd bilirubinegehalte kan belangrijke gezondheidsinformatie geven.

Mogelijke oorzaken van verhoogd bilirubine

• Leverziekten zoals hepatitis of levercirrose
• Galwegobstructies door stenen of tumoren
• Verhoogde afbraak van rode bloedcellen (hemolytische anemie)

Symptomen bij een te hoog bilirubinegehalte

Een duidelijk signaal is geelzucht (icterus), waarbij huid en oogwit geel kleuren. Dit gebeurt wanneer bilirubine zich ophoopt in het bloed en weefsels.

Hoe bilirubine in balans blijft

Het lichaam heeft een verfijnd systeem ontwikkeld om bilirubine efficiënt te verwerken. De samenwerking tussen milt, lever, galblaas, darmen en nieren zorgt ervoor dat deze stof op een gecontroleerde manier wordt afgevoerd.

Belangrijkste punten op een rij

• Rode bloedcellen leven ongeveer 120 dagen.
• Bilirubine ontstaat bij de afbraak van hemoglobine.
• De lever zet bilirubine om in een oplosbare vorm en voert het via de gal af.
• In de darmen zorgen bacteriën voor de bruine kleur van ontlasting.
• Een deel van bilirubine wordt omgezet in urobilinogeen en via de urine uitgescheiden.