Stel je voor: je kijkt naar jezelf alsof je een buitenstaander bent, zonder oordeel, zonder kritiek. Elke gedachte, emotie of actie observeer je puur zoals het is, zonder het te labelen als ‘goed’ of ‘slecht’. Maar is dat eigenlijk wel mogelijk?
De illusie van objectieve zelfobservatie
Ons brein is een meester in categoriseren. Het zoekt patronen, herkent bedreigingen en koppelt daar automatisch een oordeel aan. Dit mechanisme hielp onze voorouders te overleven, maar in de context van zelfreflectie kan het een valkuil zijn. Zodra je iets waarneemt aan jezelf – onzekerheid, trots, boosheid – schiet je brein in de automatische piloot: Dit is slecht. Dit is goed. Dit moet anders.
Toch beweren filosofen en spirituele tradities dat echte zelfkennis pas begint wanneer we leren waarnemen zonder te veroordelen. De Boeddhistische mindfulness-praktijk draait om dit principe: simpelweg zijn met wat is, zonder weerstand, zonder beoordeling. Maar zelfs in meditatie merken mensen vaak hoe snel ze zichzelf beoordelen als ‘afgeleid’ of ‘niet gefocust genoeg’.
Het paradoxale van oordeelvrij kijken
Hier ontstaat een paradox: zodra je probeert jezelf niet te oordelen, ben je alweer bezig met oordelen. “Ik oordeel te veel” is immers ook een oordeel. Kan je ooit volledig ontsnappen aan deze reflex? Of kunnen we slechts leren om oordelen sneller te herkennen en er minder waarde aan te hechten?
Neurowetenschap suggereert dat bewustzijn van deze automatische processen de eerste stap is naar verandering. Zodra je je bewust wordt van je oordeel, kun je het waarnemen als een voorbijgaande gedachte, zonder dat het je bepaalt.
Misschien ligt de sleutel niet in het volledig elimineren van oordeel, maar in het ontwikkelen van een milde, accepterende houding tegenover jezelf. Kun je leren om je eigen gedachten en gevoelens te observeren zoals een wolk aan de hemel – voorbijdrijvend, zonder er direct betekenis aan te hechten?
Wat denk jij? Is het mogelijk om jezelf écht te observeren zonder oordeel? Of is oordelen een onvermijdelijk onderdeel van mens-zijn?
