Omgaan met narcistisch gedrag op de werkvloer: praktische strategieën voor een gezonde samenwerking

Narcistisch gedrag kan een werkklimaat ernstig onder druk zetten. Of het nu gaat om een collega, leidinggevende of teamlid met narcistische trekjes: het kan zorgen voor spanningen, verlies van vertrouwen en verminderde motivatie. Gelukkig zijn er manieren om met dit gedrag om te gaan zonder jezelf te verliezen of het werkplezier op te offeren.

Wat is narcistisch gedrag precies?

Narcisme is een persoonlijkheidskenmerk waarbij iemand een opgeblazen zelfbeeld heeft, overdreven behoefte heeft aan bewondering en weinig empathie toont voor anderen. Op de werkvloer uit zich dat vaak in gedrag zoals:

• Zichzelf continu op de voorgrond plaatsen
• Aandacht opeisen ten koste van anderen
• Kritiek niet kunnen verdragen of verdraaien
• De prestaties van collega’s kleineren
• Geen verantwoordelijkheid nemen voor fouten
• Manipulatief gedrag of grensoverschrijdend gedrag

Niet iedereen met narcistische trekken heeft een narcistische persoonlijkheidsstoornis. Vaak gaat het om gedragspatronen die in bepaalde contexten sterker naar voren komen, zoals onder stress of bij machtspositie.

Waarom is het lastig om met narcistisch gedrag om te gaan?

Mensen met narcistische trekken kunnen charmant, overtuigend en ambitieus overkomen. In eerste instantie lijkt het dus vaak een ‘sterke persoonlijkheid’. Maar na verloop van tijd kunnen de negatieve kanten de boventoon gaan voeren, wat zorgt voor frustratie, vermijding of zelfs burn-out bij collega’s.

Herken signalen vroegtijdig

Het herkennen van narcistisch gedrag is cruciaal. Let op de volgende signalen:

• De ander luistert niet echt naar input van anderen
• Hij of zij eist alle credits op voor groepsprestaties
• Kritiek wordt omgedraaid of persoonlijk gemaakt
• Er is sprake van gaslighting: jouw realiteit wordt in twijfel getrokken
• De sfeer verandert als deze persoon de ruimte binnenkomt

Door dit gedrag tijdig te herkennen, kun je jezelf beschermen en grenzen beter bewaken.

Effectieve strategieën om ermee om te gaan

1. Stel duidelijke grenzen

Mensen met narcistische trekjes overschrijden vaak onbewust of bewust de grenzen van anderen. Wees daarom helder in wat je wel en niet accepteert. Zeg bijvoorbeeld:

“Ik merk dat ik me niet prettig voel bij deze toon. Laten we professioneel blijven.”

Zorg dat je kalm, respectvol en consistent bent. Grenzen stellen is geen aanval, maar een vorm van zelfzorg.

2. Houd communicatie zakelijk en feitelijk

Laat je niet meeslepen in emotionele discussies of pogingen tot manipulatie. Blijf bij de feiten en houd het professioneel. Gebruik de ‘grijze rots’-techniek: wees neutraal, voorspelbaar en oninteressant als je merkt dat iemand je probeert uit te dagen.

3. Documenteer belangrijke gesprekken

Zeker wanneer je samenwerkt met iemand die regelmatig uitspraken verdraait of beloftes ontkent, is het verstandig om schriftelijk te bevestigen wat er besproken is. Dit kan via e-mail of een samenvatting in de notulen.

4. Zoek steun binnen de organisatie

Je hoeft het niet alleen te doen. Praat met HR, een vertrouwenspersoon of je leidinggevende (als deze niet de narcist is). Leg feitelijk en concreet uit wat je ervaart en welke impact dit gedrag heeft op jou en je werk.

5. Versterk je emotionele veerkracht

Narcistisch gedrag kan je zelfvertrouwen ondermijnen. Investeer in je eigen mentale weerbaarheid. Denk aan:

• Regelmatige reflectie of coaching
• Mindfulness of ademhalingstechnieken
• Gesprekken met een mentor of loopbaancoach
• Grenzen leren aangeven zonder schuldgevoel

6. Laat je niet verleiden tot ‘terugbijten’

Narcistische collega’s kunnen je uit de tent lokken. Probeer niet om hen ‘te ontmaskeren’ of in het openbaar te confronteren. Vaak leidt dit tot escalatie, omdat ze slecht omgaan met kritiek. Focus liever op jouw eigen gedrag en invloed.

7. Overweeg professionele hulp of verandering van context

Als het gedrag van een narcistische collega structureel toxisch is en je merkt dat je eronder lijdt, kan het tijd zijn voor actie op een hoger niveau. Denk aan:

• Coaching of therapie om ermee om te leren gaan
• Escaleren naar een hogere leidinggevende
• Overplaatsing of andere functie zoeken binnen de organisatie
• Oriëntatie op een nieuwe werkomgeving waar veiligheid en respect wél voorop staan

Wat doe je als je leidinggevende narcistisch gedrag vertoont?

Een narcistische leidinggevende maakt de situatie extra complex. In dit geval:

• Houd communicatie beknopt, schriftelijk en feitelijk
• Creëer een professioneel netwerk buiten deze leidinggevende om
• Zoek rugdekking bij HR of vertrouwenspersonen
• Documenteer alles
• Focus op je eigen prestaties en zichtbaarheid zonder afhankelijk te zijn van waardering van je leidinggevende

Tips voor organisaties

Werkgevers kunnen narcistisch gedrag actief tegengaan door:

• Een open feedbackcultuur te stimuleren
• Trainingen aan te bieden over gezonde samenwerking
• Vertrouwenspersonen beschikbaar te stellen
• Machtsmisbruik bespreekbaar te maken
• Goed leiderschap te definiëren en te bewaken