Wat is vaginisme precies?

Wat zijn de bekkenbodemspieren en wat is hun functie?

Rondom de vagina bevinden zich de bekkenbodemspieren, die een cruciale rol spelen bij verschillende lichaamsfuncties. Een van de belangrijkste spieren in dit gebied is de pubococcygeus (PC-spier), onderdeel van de levator ani-groep. Deze spier ondersteunt de vaginale opening en helpt bij controle en stabiliteit. Daarnaast speelt de bulbospongiosus-spier een directe rol bij het aanspannen of ontspannen van de vaginale ingang.

De bekkenbodemspieren zijn onder andere betrokken bij:

• Controle over urineren
• Ondersteuning van de bekkenorganen
• Hulp tijdens de bevalling

Als deze spieren zich echter onvrijwillig aanspannen, kan dat leiden tot vaginisme — een aandoening die vaak onbesproken blijft, maar een grote impact heeft op het dagelijks leven en het seksueel welzijn.

Wat is vaginisme precies?

Vaginisme is een terugkerende of aanhoudende onvrijwillige verkramping van de spieren rondom de vagina, meestal wanneer penetratie wordt geprobeerd. Deze samentrekking maakt de vaginale opening nauwer en zorgt voor een gevoel alsof deze “blokkeren” of “gesloten” is. Het kan voelen alsof er tegen een muur gestoten wordt bij het proberen van penetratie.

Veel voorkomende symptomen zijn:

• Plotselinge verkramping of druk bij de vaginale ingang
• Brandend gevoel bij aanraking
• Angst of fobie voor pijn bij penetratie

Deze angst kan zelfs uitgelokt worden door de gedachte aan penetratie, het inbrengen van een tampon, een gynaecologisch onderzoek of zelfs lichte aanraking rond het vaginale gebied. Het is een automatische, beschermende reflex van het lichaam — vergelijkbaar met het terugdeinzen wanneer iets dicht bij je oog komt. Ook al is er geen direct gevaar, het lichaam reageert alsof dat wel zo is.

De rol van de hersenen bij vaginisme

De hersenen spelen een actieve rol bij vaginisme. Wanneer iemand angst of stress voelt over penetratie, stuurt het brein signalen naar de bekkenbodemspieren om zich aan te spannen. Deze reflex komt voort uit een diepgeworteld beschermingsmechanisme tegen (vermeende) pijn of ongemak.

Soorten vaginisme: levenslang of verworven

Er zijn twee vormen van vaginisme:

• Levenslang vaginisme: aanwezig vanaf het moment dat iemand voor het eerst probeert seksuele gemeenschap te hebben, een tampon inbrengt of een inwendig onderzoek ondergaat.
• Verworven vaginisme: ontwikkelt zich later in het leven, na een periode waarin penetratie geen problemen opleverde.

Beide vormen kunnen even ingrijpend zijn en vereisen professionele begeleiding om effectief te worden behandeld.

Mogelijke oorzaken van vaginisme

De exacte oorzaak van vaginisme is niet altijd duidelijk. Mogelijke triggers zijn onder andere:

• Angst of negatieve verwachtingen rond seks
• Pijnlijke seksuele ervaringen of trauma
• Seksueel misbruik of aanranding
• Onaangename medische onderzoeken of bevallingservaringen
• Overtuigingen dat seks beschamend of verkeerd is
• Medische aandoeningen zoals vaginale schimmelinfecties (bijvoorbeeld candida)

Niet iedereen ervaart dezelfde mate van spierverkramming. Sommigen hebben een lichte spanning, terwijl anderen ernstige spasmen ervaren die penetratie bijna onmogelijk maken.

Vaginisme komt vaker voor dan gedacht

Hoewel exacte cijfers moeilijk te achterhalen zijn, wordt vaginisme als relatief veelvoorkomend beschouwd. Veel mensen durven het onderwerp niet aan te kaarten bij een arts vanwege schaamte of onzekerheid. Daardoor blijft het vaak onder de radar. Toch is het belangrijk te weten dat vaginisme goed behandelbaar is.

Behandelopties voor vaginisme

Een combinatie van lichamelijke en psychologische benaderingen biedt meestal de beste resultaten. Mogelijke behandelingen zijn:

• Bekkenbodemfysiotherapie: Door gerichte oefeningen en begeleiding leert de patiënt de spieren ontspannen.
• Cognitieve gedragstherapie (CGT): Een effectieve gesprekstherapie die helpt om negatieve denkpatronen te doorbreken en gevoelens van angst te verminderen.
• Educatie en voorlichting: Inzicht in het eigen lichaam en het mechanisme achter vaginisme helpt om controle terug te winnen.
• Vaginale dilators: Cilindervormige instrumenten van kunststof, siliconen of medisch materiaal in verschillende maten. Ze helpen de spieren wennen aan aanraking en geleidelijke penetratie.
• Relatietherapie: Kan nuttig zijn als relatieproblemen bijdragen aan het ontstaan of voortbestaan van vaginisme.

Door langzaam met de kleinste dilator te beginnen en stapsgewijs op te bouwen, kunnen vrouwen hun zelfvertrouwen herwinnen. Ook wordt de automatische spiersamentrekking afgeleerd en neemt de angst voor penetratie geleidelijk af.

Spreek erover — je staat er niet alleen voor

Voor wie worstelt met vaginisme, is het belangrijk te weten: je hoeft dit niet alleen te dragen. Er is hulp beschikbaar en er zijn behandelmethoden die écht werken. Veel mensen ervaren na behandeling een sterke verbetering in hun seksleven én hun mentale welzijn.