Is verandering een illusie of de enige realiteit?

Alles stroomt. Niets blijft. Dat zei de Griekse filosoof Heraclitus al meer dan tweeduizend jaar geleden. Maar wat bedoelen we eigenlijk met ‘verandering’? En kunnen we ooit echt zeggen dat iets veranderd is, als we het moment zelf waarop dat gebeurt nooit volledig kunnen vastpakken?

Deze vraag – is verandering een illusie of de enige realiteit? – raakt aan het hart van hoe we tijd, identiteit en werkelijkheid begrijpen. Enerzijds lijkt verandering de enige constante. De seizoenen wisselen, cellen in ons lichaam sterven en worden vervangen, gedachten komen en gaan. Wetenschappers bevestigen: het universum is continu in beweging. Zelfs de atomen in een rots trillen onophoudelijk.

Toch is er ook een tegenovergestelde intuïtie. Als alles voortdurend verandert, wat blijft er dan over om te veranderen? Wat is het ‘ik’ dat zegt: “ik ben veranderd”? Sommige stromingen in het boeddhisme en de westerse metafysica stellen dat het ‘zelf’ slechts een momentopname is van voortdurende processen – dat er niets is dat werkelijk blijft om te kunnen veranderen. In die zin zou verandering zelf een illusie kunnen zijn: een mentale constructie, ontstaan doordat we losse momenten achteraf met elkaar verbinden.

Filosofen als Parmenides en moderne denkers zoals Julian Barbour stellen zelfs dat tijd – en dus verandering – niet echt bestaat. Volgens hen zijn alle momenten als foto’s in een album: afzonderlijk, stilstaand, zonder beweging. De illusie van verandering ontstaat pas wanneer we ze als een film aan elkaar monteren in onze geest.

Maar als verandering een illusie is, hoe verklaren we dan groei, ouderdom of verval? En als verandering de enige werkelijkheid is, wat betekent dat voor onze zoektocht naar stabiliteit, identiteit en waarheid?

Misschien nodigt deze vraag ons uit om onze fixatie op zekerheid los te laten. Misschien bestaat er geen vast punt om op te staan – alleen een stroom waarin we leren meebewegen. Of anders gezegd: misschien is het idee dat iets zou moeten blijven zoals het is juist de grootste illusie.

Wat denk jij? Is verandering slechts een schaduwspel op de muur van ons bewustzijn, of de diepste waarheid van het bestaan?